Nhìn đôi chân cong cong của con, không ít bậc cha mẹ cảm thấy lo lắng, trăn trở: Liệu chân vòng kiềng ở trẻ có phải là một bệnh lý? Nó có thực sự ảnh hưởng đến dáng đi và chiều cao tương lai của con không? Đọc ngay bài viết dưới đây của Menacal để được giải đáp những thắc mắc trên nhé!
Hiểu đúng chân vòng kiềng ở trẻ là gì?
Chân vòng kiềng hay Genu Varum là tình trạng xương đùi và xương chày tạo thành một góc mở ra phía ngoài, khiến đôi chân có hình dáng giống như chữ cái “O” khi nhìn từ phía trước. Khi trẻ đứng thẳng người và khép hai mắt cá chân lại, hai đầu gối sẽ tách ra xa nhau một khoảng nhất định.
Để hiểu rõ hơn về cấu trúc này, chúng ta cần biết rằng chân bao gồm ba xương chính: xương đùi (femur) ở phần trên, xương chày (tibia) và xương mác (fibula) ở phần dưới. Trong trường hợp chân vòng kiềng, góc tạo bởi xương đùi và xương chày tại khớp gối bị lệch khỏi trục thẳng bình thường.
Chân vòng kiềng là một hiện tượng hoàn toàn tự nhiên trong quá trình phát triển của hầu hết trẻ em. Nghiên cứu cho thấy khoảng 95% trẻ sơ sinh đều có mức độ chân vòng kiềng nhất định khi chào đời. Nguyên nhân là do tư thế nằm của trẻ khi ở trong bụng mẹ.
Phân biệt chân vòng kiềng sinh lý và bệnh lý
Việc phân biệt chính xác giữa tình trạng sinh lý và bệnh lý là vô cùng quan trọng, giúp phụ huynh biết khi nào cần lo lắng và khi nào có thể yên tâm.
Chân vòng kiềng sinh lý – Dấu hiệu của sự phát triển bình thường
Chân vòng kiềng sinh lý có những đặc điểm rất rõ ràng mà bạn có thể quan sát tại nhà:
Về hình thái: Độ cong thường đối xứng ở cả hai chân. Khi nhìn từ phía trước, hai chân sẽ cong theo cùng một mức độ. Đây là dấu hiệu cho thấy quá trình phát triển đang diễn ra đồng đều.
Về chức năng: Trẻ có thể di chuyển, chơi đùa hoàn toàn bình thường. Không có dấu hiệu đau đớn, khó chịu hay hạn chế vận động. Khi trẻ chạy nhảy, bạn sẽ thấy chúng vẫn linh hoạt và năng động như những đứa trẻ khác.
Về thời gian: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Chân vòng kiềng sinh lý sẽ có xu hướng cải thiện rõ rệt từ 18 tháng tuổi. Có thể theo dõi sự thay đổi này bằng cách chụp ảnh con đứng thẳng 3-6 tháng một lần.
Về mức độ: Khoảng cách giữa hai đầu gối thường không quá 6cm ở trẻ dưới 2 tuổi và giảm dần theo thời gian.
Chân vòng kiềng bệnh lý – Khi cần can thiệp
Ngược lại, chân vòng kiềng bệnh lý có những đặc điểm đáng lo ngại như:
Về hình thái: Mức độ cong có thể rất nghiêm trọng, tạo ra khoảng cách lớn giữa hai đầu gối (trên 6cm ở trẻ trên 2 tuổi). Đặc biệt, tình trạng có thể không đối xứng – chỉ một bên chân bị cong hoặc một bên cong nhiều hơn bên kia rõ rệt.
Về tiến triển: Tình trạng chân vòng kiềng ở trẻ không cải thiện sau 3 tuổi, thậm chí có thể nặng hơn. Một số trường hợp còn tiến triển nhanh, từ mức độ nhẹ thành nặng trong thời gian ngắn.
Về triệu chứng kèm theo: Trẻ có thể than đau chân, đặc biệt vào buổi tối sau một ngày hoạt động. Dáng đi trở nên lạch bạch, vụng về, thậm chí khập khiễng. Một số trẻ còn có biểu hiện mệt mỏi chân sớm khi vận động.
Dấu hiệu nhận biết chân vòng kiềng ở trẻ mà cha mẹ cần chú ý
Phương pháp kiểm tra chi tiết tại nhà
Việc theo dõi tình trạng chân vòng kiềng ở trẻ em tại nhà không chỉ giúp phụ huynh yên tâm mà còn là cách hiệu quả để phát hiện sớm những bất thường cần can thiệp. Dưới đây là hướng dẫn kiểm tra chân vòng kiềng cho trẻ tại nhà
Chuẩn bị kiểm tra:
- Chọn thời điểm trẻ tỉnh táo, không quấy khóc
- Mặc quần áo thoải mái, dễ quan sát đôi chân
- Chuẩn bị thước kẻ hoặc thước dây để đo khoảng cách
- Có thể chuẩn bị máy ảnh hoặc điện thoại để ghi lại hình ảnh theo dõi
Các bước thực hiện:
Bước 1: Cho trẻ đứng trên sàn nhà phẳng, lưng dựa vào tường để đảm bảo đứng thẳng. Hai chân song song, không để trẻ có xu hướng xoay chân vào trong hay ra ngoài.
Bước 2: Nhẹ nhàng đưa hai mắt cá chân trong của trẻ chạm vào nhau. Lưu ý không nên ép quá mạnh, chỉ cần chạm nhẹ là đủ. Quan sát xem trẻ có cảm thấy khó chịu hay đau đớn không.
Bước 3: Sử dụng thước kẻ để đo khoảng cách giữa hai điểm trong cùng của đầu gối. Đây là khoảng cách ngắn nhất giữa hai đầu gối khi nhìn từ phía trước.
Bước 4: Ghi lại kết quả đo kèm theo ngày tháng. Tốt nhất là tạo một bảng theo dõi để so sánh sự thay đổi theo thời gian.
Khoảng cách giữa hai đầu gối của trẻ có thể từ 3 – 5cm (từ 0 -12 tháng tuổi), sau đó giảm dần về khoảng 0 – 1cm (khi trên 3 tuổi)
7 dấu hiệu cảnh báo chân vòng kiềng bệnh lý
Dưới đây là 7 dấu hiệu quan trọng mà phụ huynh cần đặc biệt chú ý:
- Dấu hiệu về thời gian và mức độ: Chân cong không cải thiện hoặc thậm chí nặng hơn sau 3 tuổi là tín hiệu đỏ quan trọng nhất. Trong khi chân vòng kiềng sinh lý thường bắt đầu cải thiện từ 18 tháng tuổi, thì tình trạng bệnh lý sẽ “đi ngược” xu hướng này.
- Dấu hiệu về tính đối xứng: Chỉ cong một bên chân hoặc một bên cong rõ rệt hơn bên kia. Đây có thể là vấn đề về xương, khớp hoặc cơ bắp ở một bên cụ thể, cần được kiểm tra kỹ lưỡng.
- Dấu hiệu đau đớn và khó chịu: Trẻ than đau chân, đặc biệt vào buổi tối hoặc sau khi hoạt động. Đây là dấu hiệu cho thấy cấu trúc xương đang chịu áp lực bất thường, có thể dẫn đến viêm nhiễm hoặc tổn thương.
- Dấu hiệu về dáng đi: Dáng đi lạch bạch, vụng về, thậm chí khập khiễng một cách bất thường. Trẻ có thể đi theo kiểu “vịt” hoặc có xu hướng ngã nhiều hơn bình thường.
- Dấu hiệu về phát triển chiều cao: Chiều cao của trẻ thấp hơn rõ rệt so với bạn bè cùng trang lứa. Mặc dù có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao, nhưng chân vòng kiềng nghiêm trọng có thể là một nguyên nhân quan trọng khiến trẻ thấp bé hơn bạn cùng lứa tuổi.
- Dấu hiệu về sức chịu đựng: Trẻ dễ mệt mỏi khi đi bộ hoặc chạy nhảy. Chúng có thể yêu cầu được bế hoặc nghỉ ngơi nhiều hơn các trẻ khác cùng tuổi.
- Dấu hiệu về hình thái bàn chân: Bàn chân có xu hướng úp vào trong (in-toeing) nghiêm trọng hoặc các dấu hiệu biến dạng khác như bàn chân bẹt, ngón chân cái vẹo.
Khi nào ba mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay?
Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào trong 7 dấu hiệu trên, đặc biệt là khi có từ 2 dấu hiệu trở lên, ba mẹ nên đưa con đi khám chuyên khoa trong vòng 1-2 tuần. Đừng áp dụng thái độ “đợi xem thêm” vì thời gian vàng để can thiệp có thể bị bỏ lỡ.
Một số trường hợp cần khám cấp cứu (trong 24-48 giờ):
- Trẻ đột ngột than đau chân nghiêm trọng
- Xuất hiện sưng, đỏ, nóng ở vùng gối hoặc cẳng chân
- Trẻ từ chối đi lại hoặc không thể đứng được
- Chân cong tăng nhanh trong thời gian ngắn (1-2 tuần)
Nguyên nhân khiến trẻ bị chân vòng kiềng
Nguyên nhân sinh lý – Quá trình phát triển tự nhiên
Cơ chế hình thành trong thai kỳ
Để hiểu tại sao chân vòng kiềng lại phổ biến ở trẻ sơ sinh, chúng ta cần nhìn lại quá trình phát triển của thai nhi. Trong tử cung, bé phải thích ứng với không gian hạn chế bằng cách gấp gọn toàn bộ cơ thể. Đôi chân được gập lại, ôm sát vào bụng, tạo ra áp lực liên tục lên xương đang phát triển.
Xương của thai nhi không phải là cấu trúc cứng như ở người trưởng thành, mà chủ yếu là sụn (cartilage) mềm mại. Sụn này có tính đàn hồi cao và có thể thay đổi hình dạng dưới tác động của áp lực. Chính vì vậy, tư thế gấp gọn trong 9 tháng đã “đúc khuôn” xương chân theo hình cong.
Vai trò của hormone và dinh dưỡng
Trong thai kỳ, hormone relaxin do mẹ tiết ra giúp làm mềm các dây chằng và khớp, chuẩn bị cho quá trình sinh nở. Hormone này cũng ảnh hưởng đến thai nhi, làm cho cấu trúc xương khớp của bé trở nên mềm mại hơn, dễ thích ứng với tư thế trong tử cung.
Quá trình “tự sửa chữa” sau sinh
Ngay từ khi chào đời, cơ thể trẻ bắt đầu quá trình điều chỉnh để thích ứng với môi trường bên ngoài. Trọng lực là yếu tố quan trọng nhất trong quá trình này. Khi trẻ nằm, bò, và cuối cùng là đứng, trọng lượng cơ thể tạo ra áp lực đều lên toàn bộ chiều dài của xương chân.
Xương sống có khả năng tái tạo liên tục (bone remodeling). Ở trẻ em, quá trình này diễn ra rất nhanh. Các tế bào phá xương (osteoclast) sẽ loại bỏ xương cũ ở những vùng chịu ít áp lực, trong khi các tế bào tạo xương (osteoblast) sẽ hình thành xương mới ở những vùng chịu nhiều áp lực. Theo thời gian, xương sẽ tự điều chỉnh về hình dáng thẳng hơn.
Bệnh còi xương – Nguyên nhân dinh dưỡng quan trọng
Bệnh còi xương là một trong những nguyên nhân quan trọng gây chân vòng kiềng bệnh lý ở trẻ em, đặc biệt phổ biến ở những quốc gia đang phát triển. Bệnh này xảy ra khi cơ thể thiếu hụt vitamin D, canxi, hoặc phospho – những chất cần thiết để xương cứng chắc.
Vitamin D đóng vai trò như một “chìa khóa” giúp ruột hấp thụ canxi từ thức ăn. Khi thiếu vitamin D, dù có ăn nhiều thực phẩm giàu canxi, cơ thể vẫn không thể sử dụng được. Kết quả là xương trở nên mềm (osteomalacia), không đủ sức chống lại trọng lượng cơ thể và bị uốn cong.
Trẻ bị còi xương không chỉ có chân vòng kiềng mà còn có thể có:
- Chậm mọc răng hoặc răng yếu, dễ sâu
- Đầu to bất thường (craniotabes)
- Ngực lồi hoặc lõm (pectus carinatum/excavatum)
- Cổ tay, mắt cá chân to
- Dễ gãy xương
- Chậm phát triển chiều cao
Bệnh Blount – Rối loạn phát triển xương chuyên biệt
Bệnh Blount, còn gọi là tibia vara, là một rối loạn phát triển đặc biệt ảnh hưởng đến phần trên của xương chày (proximal tibia). Bệnh được chia làm hai dạng chính:
- Dạng sơ sinh (Infantile): Xuất hiện từ 1-3 tuổi, thường ảnh hưởng cả hai chân.
- Dạng thanh thiếu niên (Adolescent): Xuất hiện từ 8-15 tuổi, thường chỉ ảnh hưởng một bên chân.
Trong bệnh Blount, sụn sinh trưởng ở phía trong của xương chày bị tổn thương hoặc phát triển chậm hơn so với phía ngoài. Điều này tạo ra sự phát triển không đồng đều, khiến xương chày cong về phía trong, tạo thành chân vòng kiềng nghiêm trọng.
Các yếu tố nguy cơ khác
Yếu tố di truyền: Nghiên cứu cho thấy có sự liên quan gia đình trong một số trường hợp chân vòng kiềng. Nếu bố hoặc mẹ từng có tình trạng tương tự trong thời thơ ấu, con có xác suất cao hơn gấp 3-5 lần so với dân số chung.
Béo phì ở trẻ em: Tình trạng thừa cân, béo phì ngày càng phổ biến ở trẻ em hiện đại. Khi trọng lượng cơ thể vượt quá khả năng chịu đựng của hệ xương đang phát triển, xương có thể bị biến dạng.
Chấn thương và nhiễm trùng: Các chấn thương nghiêm trọng ở vùng gối hoặc cẳng chân, đặc biệt là những chấn thương ảnh hưởng đến sụn sinh trưởng, có thể làm rối loạn quá trình phát triển bình thường của xương.
Nhiễm trùng xương (osteomyelitis) hoặc khớp (septic arthritis) cũng là nguyên nhân hiếm gặp nhưng nghiêm trọng gây chân vòng kiềng.
Chân vòng kiềng có làm trẻ giảm chiều cao không?
Câu trả lời cho câu hỏi này là có, nhưng theo một cách mà nhiều phụ huynh chưa hiểu rõ. Chân vòng kiềng không làm cho xương “ngắn lại” hay kìm hãm sự phát triển chiều dài của xương. Thay vào đó, độ cong của xương làm cho chiều cao thực tế bị “hao hụt” khi đo từ đầu đến chân.
Để hiểu rõ hơn, hãy tưởng tượng một ví dụ đơn giản: bạn có hai sợi dây có cùng chiều dài 100cm. Sợi dây thứ nhất được căng thẳng hoàn toàn, sợi dây thứ hai được uốn cong thành hình cung. Khi đo khoảng cách từ đầu này đến đầu kia theo đường thẳng, sợi dây cong sẽ có khoảng cách ngắn hơn sợi dây thẳng, mặc dù độ dài thực tế của cả hai sợi dây là như nhau.
Tương tự, khi xương chân bị cong, tổng chiều dài của xương không thay đổi, nhưng chiều cao từ hông đến mắt cá chân (theo đường thẳng) sẽ ngắn hơn so với trường hợp xương thẳng. Trong các trường hợp chân vòng kiềng nghiêm trọng, sự “hao hụt” này có thể lên đến 3-5cm, thậm chí nhiều hơn.Một nghiên cứu được công bố trên Journal of Pediatric Orthopedics năm 2019 đã theo dõi 150 trẻ em có chân vòng kiềng từ sơ sinh đến 18 tuổi. Kết quả cho thấy:
- Trẻ có chân vòng kiềng sinh lý: không có sự khác biệt về chiều cao cuối cùng so với nhóm đối chứng
- Trẻ có chân vòng kiềng bệnh lý không được điều trị: thấp hơn trung bình 2-4cm so với tiềm năng di truyền
- Trẻ có chân vòng kiềng bệnh lý được điều trị kịp thời: đạt được 95-98% tiềm năng chiều cao
Tuy nhiên, phụ huynh cần biết rằng: Khi được chẩn đoán và điều trị đúng thời điểm, hầu hết trẻ em có thể phục hồi hoàn toàn chiều cao và có đôi chân thẳng đẹp. Đây là lý do tại sao việc theo dõi và phát hiện sớm lại quan trọng đến vậy.
Xương của trẻ em có khả năng tái tạo và tự phục hồi rất tốt. Càng can thiệp sớm, khả năng thành công càng cao và các phương pháp điều trị càng ít xâm lấn.
Các biến chứng nghiêm trọng của chân vòng kiềng
Nếu chân vòng kiềng bệnh lý không được điều trị, ngoài vấn đề chiều cao, còn có thể dẫn đến:
- Thoái hóa khớp gối sớm: Do phân bố áp lực không đều trên bề mặt khớp, một số vùng phải chịu áp lực quá mức, dẫn đến mài mòn sụn khớp sớm. Điều này có thể gây đau khớp mãn tính từ độ tuổi 30-40.
- Rối loạn cơ học đi lại: Dáng đi bất thường có thể ảnh hưởng đến cột sống, khớp hông, thậm chí cả khớp cổ chân. Cơ thể phải liên tục “bù trừ” để duy trì thăng bằng, tạo ra căng thẳng cho toàn bộ hệ cơ xương khớp.
- Hạn chế hoạt động thể thao: Trong thời đại hiện đại, việc tham gia thể thao không chỉ tốt cho sức khỏe mà còn quan trọng cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Chân vòng kiềng nghiêm trọng có thể hạn chế khả năng này.
Hướng dẫn khắc phục và điều trị chân vòng kiềng ở trẻ em
Chìa khóa dinh dưỡng: Xây dựng nền tảng xương chắc khỏe
Vitamin D: Vitamin D không chỉ quan trọng trong việc phòng ngừa còi xương mà còn đóng vai trò thiết yếu trong quá trình tái tạo xương bình thường. Vitamin D có nhiều trong cá béo, trứng (đặc biệt là lòng đỏ trứng), sữa và các chế phẩm từ sữa,…
Canxi: Canxi là thành phần cấu tạo nên xương, canxi có nhiều trong sữa, các loại rau xanh đậm, hải sản, đậu nành,..
Chế độ dinh dưỡng cân bằng tránh béo phì
Béo phì ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể mà còn tạo áp lực cơ học trực tiếp lên xương đang phát triển. Do đó ba mẹ nên xây dựng cho con chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh, vận động phù hợp để tránh béo phì
Các phương pháp can thiệp y tế chuyên sâu
Nẹp chỉnh hình (Orthotic devices)
Nẹp chỉnh hình là phương pháp không xâm lấn, được sử dụng cho một số trường hợp chân vòng kiềng bệnh lý ở giai đoạn sớm, đặc biệt hiệu quả với bệnh Blount dạng sơ sinh. Nghiên cứu cho thấy 60-80% trường hợp bệnh Blount dạng sơ sinh có cải thiện rõ rệt nếu bắt đầu điều trị trước 4 tuổi.
Phẫu thuật – Giải pháp cuối cùng nhưng hiệu quả
Phẫu thuật chỉ được cân nhắc khi các phương pháp bảo tồn khác không có hiệu quả hoặc trong những trường hợp nghiêm trọng. Có nhiều loại phẫu thuật khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân, mức độ và tuổi của trẻ.
Có 2 phương pháp phẫu thuật chính là: Phẫu thuật cắt xương (Osteotomy) và Phẫu thuật điều chỉnh tăng trưởng (Growth Modulation)
Những lầm tưởng phổ biến về chân vòng kiềng
Lầm tưởng 1: Nắn chân cho trẻ sơ sinh có thể “chỉnh sửa” chân vòng kiềng
Lầm tưởng này có nguồn gốc từ quan niệm dân gian truyền thống, khi mà kiến thức y khoa chưa phổ cập. Nhiều bà mẹ, bà ngoại thường tin rằng xương của trẻ sơ sinh còn mềm nên có thể “uốn nắn” để chỉnh hình.
Nghiên cứu của Hiệp hội Chấn thương chỉnh hình Nhi khoa Quốc tế cho thấy mặc dù xương trẻ em có chứa nhiều sụn hơn xương người trưởng thành, nhưng cấu trúc cơ bản đã được hình thành. Việc nắn ép bên ngoài không thể thay đổi hình dạng xương một cách có ý nghĩa.
Các động tác nắn ép có thể gây:
- Tổn thương dây chằng và capsule khớp
- Viêm khớp do chấn thương
- Hạn chế phát triển tự nhiên của khớp
- Trong một số trường hợp nghiêm trọng: gãy xương, trật khớp
Do đó thay vì nắn chân, phụ huynh nên:
- Massage nhẹ nhàng để kích thích tuần hoàn máu
- Tập các bài tập vận động thụ động đơn giản như gấp duỗi chân
- Tạo điều kiện cho trẻ được vận động tự do
- Đặc biệt quan trọng: KHÔNG bó chân hoặc ép chân vào tư thế cố định
Lầm tưởng 2: Cho trẻ dùng xe tập đi sớm gây chân vòng kiềng
Nhiều người cho rằng việc sử dụng xe tập đi (baby walker) có thể gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng chân vòng kiềng ở trẻ. Sự thật là hiện tại chưa có bằng chứng khoa học chắc chắn nào chứng minh mối liên hệ trực tiếp giữa việc sử dụng xe tập đi và chân vòng kiềng.
Tuy nhiên, các chuyên gia nhi khoa và phát triển vận động không khuyến khích sử dụng xe tập đi vì nhiều lý do khác như:
- Nguy cơ tai nạn cao
- Ảnh hưởng đến phát triển vận động tự nhiên
- Chậm phát triển kỹ năng thăng bằng
- Tác động đến cơ bắp
Do đó, thay vì sử dụng xe tập đi, ba mẹ hãy khuyến khích trẻ phát triển vận động theo cách tự nhiên:
- Tạo môi trường an toàn để trẻ tự do bò lăn
- Sử dụng các đồ chơi khuyến khích trẻ di chuyển
- Cho trẻ thời gian vui chơi trên sàn nhà mỗi ngày
- Kiên nhẫn đợi trẻ tự học đi theo nhịp độ riêng
Chân vòng kiềng ở trẻ đa số là do nguyên nhân sinh lý, chỉ 1 số ít là bệnh lý. Tuy nhiên điểu quan trọng là ba mẹ cần theo dõi sát sao sự phát triển của trẻ để có biện pháp xử lý kịp thời. Nếu ba mẹ có bất kỳ thắc mắc nào về vấn đề này, hãy liên hệ ngay tới hotline 1900.636.985 để được dược sĩ của Menacal tư vấn nhé!
